Η Μονεμβάσια, ή Μονεμβασία, ή Μονεμβασιά, είναι μια μικρή ιστορική πόλη της ανατολικής Πελοποννήσου, της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς στο Νομό Λακωνίας, με πληθυσμό περίπου τους 4.660 κατοίκους. Είναι περισσότερο γνωστή από το μεσαιωνικό φρούριο, επί του ομώνυμου "Βράχου της Μονεμβασιάς", που αποτελεί στην κυριολεξία μικρή νησίδα που συνδέεται με γέφυρα σε σχηματιζόμενο λαιμό συνολικού μήκους 400 μέτρων με τη σημερινή παράλια απέναντι πόλη, επί της λακωνικής ακτής. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος καταγόταν από τη Μονεμβασιά, όπου και βρίσκεται σήμερα ο τάφος του.
Στα διασωθέντα κτήρια και τις δομές στο κάστρο, περιλαμβάνονται αμυντικές κατασκευές του εξωτερικού κάστρου και αρκετές μικρές βυζαντινές εκκλησίες. Το όνομα της Μονεμβασιάς είναι σύνθετη λέξη, που προέρχεται από τις δύο ελληνικές λέξεις Μόνη και Έμβασις. Οι περισσότεροι δρόμοι της είναι στενοί και κατάλληλοι μόνο για τους πεζούς.
Η καίρια θέση της Μονεμβασιάς στο θαλάσσιο δρόμο προς την ανατολική Μεσόγειο, κατά καιρούς και στο πέρασμα των αιώνων, υπήρξε στόχος πολλών πειρατικών επιδρομών, καθώς και επιδρομών ηγεμόνων της Δύσης.
Το φρούριο της Μονεμβασίας πολιορκήθηκε κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης από ξηρά και θάλασσα και ύστερα από τετράμηνη πολιορκία παραδόθηκε στους Έλληνες τον Ιούλιο του 1821.
